Provincia: Pontevedra

        Municipio: Moraña   Parroquia: Laxe (San Martiño)

        O Casal

        Coordenadas (WGS84):
        42°35'46.2"N 8°33'57.9"O  (42.596165, -8.566082)

O cruceiro de Chaián de Abaixo, na freguesía de Lamas, e mailos de Chaián, O Casal, Conles, Trambosríos, Querguizo e A Penagrande, na parroquia de Laxe, están vencellados entre eles por se ubicaren no itinerario da Procesión de San Roque, que ten lugar o día 16 de agosto de cada ano.

O día 15 de agosto, festividade de Santa María, cada aldea da freguseía de San Martiño da Laxe prepárase para recibir, ó día seguinte, a visita de San Roque, quen chegará acompañado de afervoados devotos e romeiros ofrecidos.  Para facerlle un cumprido recibimento a xente do lugar, e máis que nada a xente nova, ocúpase de engalanar o cruceiro e mailo seu entorno, onde  fará unha parada a procesión para que a veciñanza poida honrar e testemuñar, coas súas oracións e as súas pregarias,  a súa devoción ó Santo peregrino, protector avogoso contra a peste e todo tipo de feridas.

                        Líbranos de peste y males
                        Roque Santo,
                        Roque Santo y Peregrino.   
                                                                                                                                          
       
Era de costume dar ó cruceiro unha man de pintura en cores fortes e vistosas (azul, branco, vermello) e colgar bandeirolas de fíos de cordel atados de forma radial tendo como centro o mesmo cruceiro. Ó carón da súa plataforma poñíase unha mesa, á maneira dun altar, enfeitada de mantel e floreiros, sobre a cal se colocaba a imaxe do Santo mentres se rezaban as oracións e se facían as pregarias e se facía tirada de foguetería. Tamén adoitaban  colocar á saída do recinto unha especie de arco triunfal armado a base de varas de mimosa, de piñeiros novos ou mesmo de canas, revestido de pólas de buxo e enfeitado tamén de bandeirolas, por debaixo do cal seguiría camiño a procesión cara o seguinte lugar.  Este adobío dos cruceiros chegaba a ser motivo de competencia e mesmo de rivalidade entre os distintos lugares.

Días antes xa a comunidade de veciños, convocada polo pedáneo, se ocupara de aviar e arrombar os camiños polos que decorre a procesión, cada lugar no treito que lle tocaba no seu ámbito. Armados de fouces, legóns, aixadas e picos, ían arranxando os chans, enchendo fochancas e sucos, cubrindo gavias con sinxelas pontellas ocasionais, cortando silvas, toxos e fentos que poidan estorbar o paso da comitiva …

E o día 16 de agosto, rematada a misa da novena, na hora do abrente e baixo un longo repenicar das campás e tirada de foguetería, sae da Igrexa de San Martiño da Laxe o cortexo que levará a ombreiros por toda a parroquia a imaxe do Santo de Montpellier, adobiado coa súa capa, o seu sombreiro e o seu bordón de peregrino.

Percorre o lugar de Fontenla e, tras atravesa-lo rego da Laceira (afluente do río Umia), continúa a súa viaxe por camiños agrícolas, vellos camiños de carro, cruzando agras e piñeirais para chegar ó lugar de Chaián.

Pola carballeira do Candán diríxese ó lugar de Chaián de Abaixo (Lamas), onde a comitiva é recebida con tirada de foguetería.

Por camiño distinto do anterior volve ó lugar de Chaián. Segue ata o Casal e continúa cara a Conles. Neste treito a procesión afasta do vieiro veciñal para meterse monte arriba por camiño apinado entre toxeiras e piñeirais e entrando agora en terreos da parroquia de Santa Xusta. Agora repenican as campás desta freguesía ao tempo que se tiran foguetes de saúdo.

Torna a comitiva ó camiño veciñal para dirixirse a Conles e seguir logo a Trambosríos, a Querguizo e a Penagrande, e retornar á Igrexa, rematando a procesión tras varias horas de percorrido.

O cruceiro de A Penagrande non entra neste itinerario. Queda reservado para a procesión máis solemne, que ten lugar trala misa maior dese día.