|
Con su permiso copio a continuación el magnífico artículo que Nati Rey hace sobre estos cruceiros |
|
|
|
Un dos símbolos máis representativos de Galicia son os cruceiros. Teñen
un claro sentido relixioso e agochan unha importante linguaxe simbólica
tras as súas imaxes, imaxes que pouco a pouco as persoas deixan de
“ler”. A simboloxía do cruceiro comeza ao observarmos a súa orientación
e a das figuras máis destacadas del, caso do cristo crucificado, que
sempre debe estar orientado cara ao camiño principal. É así, mirando as
imaxes dos cruceiros que se ven nas encrucilladas, como os camiñantes
poden guiarse. Se non ocorre así é porque a posición orixinal do
cruceiro nalgún momento foi cambiada. As funcións dos cruceiros son
moitas e diferentes, así como a linguaxe da súa decoración; máis algo
importante que pouco a pouco se vai olvidando é a función que tiñan os
chamados “cruceiros dos meniños”. |
|
|
A necrópole dos meniños |

Foto: Nati Rey
|
Na aldea de Abuín, Leiro
(Rianxo) a principios do século XXI o presidente da Comunidade
de Montes e o alcalde de Rianxo de por aquel entón tomaron a
decición de mover un cruceiro, o Cruceiro dos Meniños.
No seu momento pareceulle que non cumpría ningunha
función xa que o camiño que antigamente ía por
alí á igrexa xa non existía, e xa non se paraban
ante el os acompañamentos dos cadaleitos cos defuntos cando se
dirixían á igrexa parroquial para recibiren sepultura. Un
veciño que vivía moi cerca do lugar onde estaba o
cruceiro preocupábase de ter ben coidados os seus arredores, sen
xestas nin toxos. Sabía que era algo máis que un
cruceiro. Cando tomaron a decisión de movelo, el
interpúxose cos poucos medios que tivo mais foi inútil. O
cruceiro pasou o formar parte dun parque no lugar da Lomba (Leiro) no
que só hai árbores ben altos e só se ve o cruceiro
achegándose a el. |
O que moi poucos recordan é
que, aos pés dos cruceiros dos meniños ou tamén
denominados como cruceiros dos anxiños, hai unhas
necrópoles de nenos, dos nenos que morreron sen recibir o
sacramento do bautismo. A maioría destes cruceiros teñen
representadas as caras tristes dos anxos, cariñas en pena que
representan no cristianismo o Limbo (ou limbo dos nenos), que é
a onde ían os non bautizados que morreron prematuramente antes
de librárense do pecado orixinal. |
Ante un mal parto ou un aborto, os
nenos non chegaban a recibir o bautismo e, por tanto, non eran dignos
de seren enterrados nos Camposantos das igrexas. Entón as
familias envolvían os seus pequenos corpos fenecidos só
en sabas ou tamén metidos en pequenos cadaleitos, e ían
de noite aos lugares que estivesen o máis achegados ao terreo
sagrado. Sendo o lugar máis idóneo a terra que emerxe aos
pés dos cruceiros situados en lugares apartados, ocultos e
escuros, nos lindes das aldeas e parroquias ou nas encrucilladas dos
camiños. Como acontece en moitos cruceiros e cruces en toda
Galicia. No cruceiro de capela que hai na aldea de Sóñora
(Rois), cóntase que de par del están enterrados os fetos
dos meniños que non chegaban a ser bautizados. Na capela deste
cruceiro acubíllase a imaxe da Virxe que, segundo a
tradición popular é a Virxe das Doores, e ten a
propiedade de facer un bo proceso de xestación nas mulleres
embarazadas. Cóntase que até finais do século XX
as mulleres que estaban preñadas, para teren un bo embarazo
mandábanlle a alguén que fose colocarlle o seu pano da
cabeza na Virxe, a imaxe permanecía con el atado até que
se producía o momento do parto. |
|
|
O enterro dos meniños |
|
Na aldea de Brión, Leiro
(Rianxo), unha señora recorda un mal parto que tivo a súa
madriña a mediados do século XX. Á parteira
resultoulle complicado axudar a traer o neno ao mundo. No momento de
nacer non puido salvarlle a vida e lamentablemente tivo que
“sacalo a cachos”. Porén, esta desventurada
criatura non recibiu o sacramento do bautismo e, por tanto, non puido
enterrarse no camposanto. O feto foi soterrado baixo o Cruceiro dos Meniños na Veiga, que está situado no linde da aldea de Abuín e Brión nun cruzamento de camiños. |
O acompañamento destes
meniños no seu enterro formábano as súas familias
de noite, de xeito privado e reservado. As persoas ían
enloitadas e portaban candeas e candís, auga bendita e rosarios
formando unha procesión. Entre os rezos e saloucos o silencio da
noite víase interrompido cando se dirixían a daren
sepultura aos pequenos corpos sen alento. Cavaban a tumba e depositaban
o fenecido mentres o tapaban coa terra, rezando e bendicindo. Ao final
podían gravar unha cruz no fuste ou na base do cruceiro para
marcar o anxiño sepultado e colocaban encima da terra unha
pesada lousa de pedra para que os animais non escarvasen e levantasen
os restos dos desventurados anxiños; como algunha que outra vez
acontecera. |
Podemos deducir (imaxinando esta
escena) que as persoas que presenciaron estes acompañamentos
puideron crer ver a Compaña en certos cruceiros, reforzando
así a aseguración da súa existencia, como
tanto se menciona no folclore e nas crenzas da nosa cultura popular. |
|
|
Os remorsos ante os cruceiros dos anxiños |
O infortunio dos meniños
mortos sen bautizar foi un tabú do que moi pouco se falou ou
fala. Moitos deles falecían por partos malogrados ou mortes
naturais, tamén por falta de hixiene, enfermidades ou por falta
de medicinas. Mais outros moitos non morrían de forma natural xa
que había moitas familias pobres e numerosas que buscaban unhas
medidas drásticas para os nenos que eran incapaces de poder
alimentar. Aquí uns relatos que recordan as señoras xa
maiores: |
“A nai do meu home tivo
“fillos do mundo”, un de cada home. E non os quería,
metíaos nun saco como se fai cos gatos recén nacidos
cando se enterran aínda non ben abren os ollos porque non queres
ter máis. Así facía, metía os
filliños nun saco e coa mesma tea do saco apretaba e apretaba
até que os asfixiaba. E de noite ía con eles soa a
enterralos baixo o Cruceiro dos Meniños. O meu home e mais unha
media irmá del salváronse das mans desa muller xa
que os pais fixéronse cargo; cada un co seu fillo. A alma desa
muller non terá perdón de Deus.” |
“Miña nai tivo un fillo
de solteira. Era moi pobre miña nai, pasaba pola época da
Guerra Civil e estaba soa, non tiña para comer; pasaba fame.
Como non vía como poder alimentar o recén nacido levouno
ao Cruceiro dos Meniños, o que agora está na Lomba que
moveron de lugar. Non me gustou cando o cambiaron de sitio, porque
alí onde estaba… está enterrado meu irmán
Manueliño.” |
Estas medidas draconianas
realizáronse dentro dun contexto onde a fame, a miseria e a
pobreza estaban á orde do día, conservando
testemuñas destes sucesos até mediados do século
XX. Hoxe en día son aberracións e circunstancias
inimaxinábeis. Malia iso as persoas maiores seguen recordando
como “naqueloutro cruceiro” (de noite), cando escoitaban un
alarido sempre aparecía un espectro. Pero máis que un
espectro aquilo eran as sombras dalgunhas mulleres que vagaban en pena
pedindo perdón e lamentando os seus feitos. |
Concluíndo: na actualidade
é necesario que perdure e forme parte da nosa memoria a historia
que envolve os cruceiros onde xacen os corpos dos máis
desventurados humanos que non chegaron por diversas razóns a
lograren o gozo da existencia na vida terreal. Sendo os cruceiros uns
dos monumentos máis característicos de Galicia
débense apreciar e valorar todo deles. Desde a
simboloxía, a ornamentación; situación e
orientación, as lendas e tradicións; e as súas
historias en todo o seu contexto. E como dicía Castelao:
“reparade nos cruceiros e descubriredes moitos tesouros”. |
|
|
|
Otros cruceiros de meniños: |
Cruceiros das Maricas. A Pobra do Caramiñal |
Cruceiro do Empalme. Cabreiros. Xermade. Lugo |
|
Para SABER MÁS
de este tema se puede consultar el trabajo de Natividad Rey "Os
cruceiros dos meniños: a morte prematura na cultura popular
galega" en el siguiente enlace (pág 127 del pdf) |
|